ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Α. ΤΣΑΒΑΛΑΚΟΓΛΟΥ

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ- ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

 

1. Εισαγωγή

 

«Η γλώσσα είναι μια διαδοχή λέξεων με τις οποίες ο ομιλητής εκφράζει τις σκέψεις του με την πρόθεση να τις γνωστοποιήσει στον ακροατή» (Frobes).

«Η γλώσσα είναι το μέσο με το οποίο επιτυγχάνεται η ανθρώπινη συνεργασία»(De Laguna)

«…..Η γλώσσα λειτουργεί σα συνδετικός ιστός για τη συνδυασμένη ανθρώπινη δραστηριότητα ….»   «είναι κύρια ένα εργαλείο για την πράξη και όχι για το στοχασμό …..», «το να τη θεωρούμε σα μέσο για την έκφραση της σκέψης ισοδυναμεί με το να υπερτονίζουμε μια από τις δευτερογενείς και εξειδικευμένες λειτουργίες της ….», «για το παιδί οι λέξεις δεν είναι απλά μέσα έκφρασης αλλά τρόποι πράξης» (Malinowski).

«Η επικοινωνία –μέσω της γλώσσας –δεν έχει απλά να κάνει με την έκφραση της σκέψης αλλά με το συντονισμό των ξέχωρων δραστηριοτήτων δύο ή περισσοτέρων ατόμων σε μια ενιαία κοινωνική δραστηριότητας ….γλώσσα είναι το εργαλείο που επιτρέπει τα συντονισμό των δραστηριοτήτων των ατόμων …..τα νοήματα της γλώσσας βρίσκονται , σε τελευταία ανάλυση, στις πράξεις που αυτά υπονοούν» (Clark/Mead).

Οι παραπάνω είναι ορισμοί ,της έννοιας «γλώσσα» , επιφανών γλωσσολόγων, και μας βοηθούν να καταλάβουμε τον ρόλο της γλώσσας τόσο στην σκέψη και στην έκφραση μας , όσο και στη συμμετοχή μας σε μια ενιαία κοινωνική δραστηριότητα.

Σε κάποιες, όμως , περιπτώσεις είναι αδύνατο η γλώσσα να επιτελέσει, τους σκοπούς για τους οποίους υφίσταται , σε μεγαλύτερο ή σε μικρότερο βαθμό. Παρουσιάζονται ,λοιπόν , μερικές φορές κάποιες δυσκολίες , μια βλάβη , ενός μέρους του οργάνου «γλώσσα» , που εμποδίζει την σωστή ομιλία μας και έκφραση.

Συγκεκριμένα , ο ανθρώπινος εγκέφαλος χωρίζεται σε δύο ημισφαίρια , το δεξιό και το αριστερό που συνδέονται μεταξύ τους με το μεσολόβιο. Με την επέμβαση-διαδικασία Wada test , έχει διαπιστωθεί ότι , ως προς την ομιλία ενεργό και απαραίτητο είναι κυρίως το αριστερό ημισφαίριο, το οποίο διαχωρίζεται σε δύο περιοχές («μοίρες»), την περιοχή του Broca και την περιοχή του Wernicke. Βλάβες στην περιοχή του Broca δημιουργούν δυσαρθρικού τύπου δυσκολίες στην έκφραση , ενώ βλάβες στην περιοχή του Wernicke δημιουργούν ασυναρτησίες , απώλεια λεξιλογίου , γραμματικών κανόνων , δυσκολίες κατανόησης. (Α.Φ. Χρηστίδης – Γ. Βελούδης , 2001).

Αυτές οι δυσκολίες ανήκουν στις Ειδικές Αναπτυξιακές Διαταραχές και ονομάζονται Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ).

 

2.Γενικά χαρακτηριστικά της Ειδικής Γλωσσικής Διαταραχής- Ορισμός

 

Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι ένα ποσοστό περίπου 5-10% των παιδιών συναντά δυσκολία στην γλωσσική ανάπτυξη , χωρίς αυτή να συνοδεύεται από νοητική υστέρηση , αισθητηριακές ή άλλες αναπηρίες , μέσα στα πλαίσια δηλαδή μιας φυσιολογικά αναπτυσσόμενης νοημοσύνης.

Αυτή η δυσκολία της γλωσσικής ανάπτυξης είναι ευρέως γνωστή ως Ειδική Γλωσσική Διαταραχή / Specific Language Impairment (ΕΓΔ/ SLI ) και σημαίνει φτωχή ανάπτυξη του λεξιλογίου και απουσία ή έλλειψη συντακτικών και παραδειγματικών συντακτικών σχέσεων , όπως επίσης και γραμματικής μορφολογίας (Λιβανίου, 2004:150 ), (Α.Φ. Χρηστίδης – Γ. Βελούδης , 2001).

Ο όρος της Ειδικής Γλωσσικής Διαταραχής εμπίπτει στο πλαίσιο των Ειδικών Αναπτυξιακών Διαταραχών (SDD – Specific Developmental Disorders) . Συγκεκριμένα , ειδική σημαίνει την απουσία προφανής εξ ήγησης για τις γλωσσικές δυσκολίες , αναπτυξιακή σημαίνει ότι τα προβλήματα και οι δυσκολίες ξεκινούν σε μικρή ηλικία και εμποδίζουν ή καθυστερούν την κατά τα άλλα φυσιολογική ανάπτυξη, ενώ ο όρος διαταραχή σημαίνει ότι η ελλιπής απόδοση δεν αντιπροσωπεύει μια απλή καθυστέρηση της ανάπτυξης που μπορεί να καλυφθεί με το πέρασμα του χρόνου.

Αναφορικά , σημειώνουμε πως δεν είναι ο μόνος όρος που χρησιμοποιείται για την περιγραφή της συγκεκριμένης γλωσσικής διαταραχής. Άλλοι όροι είναι : Αφασία . Δυσφασία , Εξελικτική Δυσφασία , Ειδική Εξελικτική Γλωσσική Διαταραχή (Λιβανίου, 2004:151).

 

3.Πιθανές αιτίες – Δυσκολίες που παρουσιάζουν τα παιδιά με ΕΓΔ στην προσχολική και σχολική ηλικία

 

3.1Πιθανές αιτίες που προκαλούν δυσκολία στην γλωσσική ανάπτυξη

 

Κατά τον Bishop.D ,  η δυσκολία της γλωσσικής ανάπτυξης και κατά συνέπεια η ΕΓΔ μπορεί να οφείλεται :

Στην αδυναμία παραγωγής , στη μετατροπή δηλαδή της γνώσης ως έννοια και σημαινόμενο στο σημαίνον ως ομιλία (Α.Φ. Χρηστίδης – Γ. Βελούδης , 2001).

• Ø Στην  βλάβη της ακουστικής αντίληψης που επηρεάζει την κατάκτηση του λόγου
• Ø Στην περιορισμένη ταχύτητα και ικανότητα του συστήματος επεξεργασίας πληροφοριών.
• Ø Βλάβη των ειδικών γλωσσολογικών μηχανισμών που διεκπεραιώνουν την επεξεργασία του λόγου (Λιβανίου, 2004:153)

 

3.2Οι δυσκολίες που παρουσιάζουν τα παιδιά με ΕΓΔ στην προσχολική και σχολική ηλικία

 

Οι δυσκολίες που προκύπτουν και πρέπει να αντιμετωπίσουν τα άτομα με ΕΓΔ είναι αρκετές και αφορούν στα:

1. στο γλωσσολογικό –γλωσσικό επίπεδο , δηλαδή την έκφραση-κατανόηση που έγκειται στην φωνολογική ενημερότητα, στην μορφολογία, στο συντακτικό , στην σημασιολογία  και την αφήγηση.
2. στο ψυχο-γλωσσικό επίπεδο που έγκειται στην ακουστική μνήμη , στην επεξεργασία και αντίληψη των διαδοχικών ακουστικών ερεθισμάτων , στην ακουστική διάκριση , στην οπτική μνήμη , στον ρυθμό επεξεργασίας οπτικών και ακουστικών ερεθισμάτων.
3. στην «διαπλοκή» γλωσσικής δυσκολίας και των κοινωνικών νοητικών διεργασιών, που κατά Saussure αφορά στην εσωτερική γλωσσολογία.(Λιβανίου,2004: 153-4).

 

Συγκεκριμένα , παρουσιάζουν δυσκολία :

• Ø στην χρήση των λειτουργικών μορφημάτων ( άρθρα , προθέσεις , αντωνυμίες κ.α) και της απαραίτητης γραμματικής και συντακτικής μορφολογίας ( απουσία σωστών γραμματικά καταλήξεων, συντακτικής συμφωνίας μέσα στο ονοματικό ή ακόμα και στο ρηματικό σύνολο)
• Ø στην χρήση σωστών ρηματικών τύπων , που έχει να κάνει με την σωστή επιλογή χρόνου , έγκλισης , προσώπου , πολλές φορές , δε, και στην επιλογή του σωστού γένους
• Ø στην εκμάθηση νέων λέξεων , σύνθετων λέξεων , δυσκολία που προκύπτει από την γενικότερη κτήση φτωχού και επιδερμικού λεξιλογίου
• Ø στην κατανόηση του λόγου , δίνοντας απαντήσεις εκτός θέματος , δημιουργώντας έτσι πρόβλημα στην φυσιολογική επικοινωνία με τους γύρω τους. Συχνά δε  ,παρατηρείται ηχολαλία και παλιλαλία. ( Βαρσάμης, 2004: 49)
• Ø στην απομνημόνευση και ανάκληση
• Ø στην εύρεση και χρήση των κατάλληλων  και σωστών λέξεων , δηλαδή το παιδί ξέρει τι θέλει να πει , αλλά δεν κατέχει το λεξιλόγιο για να το εκφράσει σωστά
• Ø κατανόηση μέσης και παθητικής
• Ø κατανόηση προτάσεων με πολλαπλά αντικείμενα ή έμμεσα αντικείμενα ή αφηρημένες έννοιες ή εννοούμενα αντικείμενα ή υποκείμενα
• Ø κατανόηση μεταφορικών ή αλληγορικών εκφραστικών σχημάτων

 

Επίσης , παρουσιάζονται προβλήματα όπως , έντονή υπερκινητικότητα , συναισθηματική αστάθεια , δυσκολία στην συγκέντρωση , προβλήματα κοινωνικοποίησης και εδραίωσης κοινωνικών σχέσεων  ,θυμός , σύγχυση του χώρου και του χρόνου, συναισθηματική ανασφάλεια και χαμηλή αυτοεκτίμηση , διαταραχές στο συντονισμό των λεπτών και των αδρών κινήσεων , όπως επίσης και δυσκολία στην συγκέντρωση ( entaxis.eduportal.gr) ( Λιβανίου, 2004: 154-159).

Εξελικτικά τα παιδιά αυτά αντιμετωπίζουν , πέρα των μαθησιακών δυσκολιών , και σοβαρά ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα , που προκαλείται από την παραπάνω επικοινωνιακή δυσκολία.  Γενικότερα , μπορεί να παρουσιάσουν συμπεριφορές ψευδο-ΕΠΥ. Δηλαδή :

• Ø Δεν μπορεί να παρακολουθήσει την ώρα της παράδοσης
• Ø Δείχνει να μην καταλαβαίνει τι του λένε και αδυνατεί να ακολουθήσει προφορικές οδηγίες
• Ø Απομονώνει λέξεις και προσπαθεί να βγάλει το δικό του νόημα από το μάθημα
• Ø Αδυνατεί να εκφράσει κάποιο γεγονός που του έχει συμβεί ή να περιγράψει μια ιστορία με γραμμικότητα
• Ø Δεν κατανοεί την ποίηση , την στιχουργική , την ομοιοκαταληξία και τα σχήματα του λόγου
• Ø Γενικά , ο λόγος του είναι σύντομος , περιληπτικός , ελλειπτικός και ελλειμματικός σε περιεχόμενο. (Λιβανίου, 2004: 159-160)

 

4. Τρόποι αντιμετώπισης της Ειδικής Γλωσσικής Διαταραχής -

 Στρατηγικές και μέθοδοι για την αντιμετώπιση για την αντιμετώπιση των δυσκολιών και την ενσωμάτωση των παιδιών στη γενική τάξη.

 

Η λόγος και κατά συνέπεια η γλώσσα ως μέσω επικοινωνίας και έκφρασης είναι μια δεξιότητα που το παιδί αντιγράφει και μαθαίνει παρακολουθώντας τους γύρω του, ιδιαίτερα δε την οικογένεια του. Είναι μια φυσιολογική εξέλιξη , καθώς η γλώσσα δεν μαθαίνεται μόνο ακούγοντας την , αλλά παρατηρώντας και την διαδικασία παραγωγής της , δηλαδή τις κινήσεις που πραγματοποιούνται στις κοιλότητες ( στοματική , ουρανική , οδοντική , λαρυγγική) για την παραγωγή των φθόγγων.

Σύμφωνα, λοιπόν με τα παραπάνω, η γλώσσα μαθαίνεται από την πρώιμη κιόλας ηλικία , αρκεί να υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις:

• Ø Η ποικιλία  γλωσσικών εμπειριών από το άμεσο περιβάλλον, που επιτυγχάνεται με την καθημερινή συζήτηση.
• Ø Η ποσότητα και η ποιότητα της γλωσσικής εμπειρίας , καθόσον είναι συχνό οι γονείς να μην έχουν τον χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους αναπτύσσοντας συζητήσεις ή και αν αυτό γίνεται με κάποιο τρόπο , πολλές φορές η γλώσσα δεν είναι σωστή , δηλαδή δεν είναι προσεγμένη ή και η διάρκεια της επικοινωνίας είναι ελάχιστη , ώστε να μπορέσει το παιδί να εξοικειωθεί.
• Ø Η επανάληψη και επαναφορά στην μνήμη του παιδιού των γλωσσικών εμπειριών που έχει αποκτήσει αλλά και η διεύρυνση του λεξιλογίου του.
• Ø Η επεξεργασία σκέψης και η επικοινωνία μέσα από παρατηρήσεις και συζητήσεις , επικοινωνία που βοηθά στην κατανόηση καταστάσεων από το ίδιο πλέον το παιδί (Λιβανίου , 2004: 161-2)

Επιπλέον σημαντική θέση κατέχει και ο τρόπος προσέγγισης των παιδιών με ΕΓΔ από τους δασκάλους τους , όλων των βαθμίδων.

Ειδικότερα θα πρέπει οι δάσκαλοι:

Να μιλούν αργά και με σωστή άρθρωση , ώστε ο μαθητής να μπορεί να καταλάβει και τον τρόπο παραγωγής των φθόγγων , αλλά και να κατανοεί τα λεγόμενα

• Να μιλούν συγκεκριμένα , χωρίς γενικότητες
• Να αποφεύγουν να χρησιμοποιούν μεγάλες προτάσεις , με πολλά σχήματα λόγου , με δύσκολη σύνταξη , αλλά να χρησιμοποιούν προτάσεις μικρές
• Να δίνουν χρόνο στο παιδί να κατανοήσουν , να επεξεργαστούν και απαντήσουν στα λεγόμενα τους χωρίς βιασύνη
• Να προσδιορίζει με ακρίβεια ή να δείχνει κιόλας , αν είναι εφικτό , το αντικείμενο για το οποίο γίνεται λόγος
• Να ακούει προσεκτικά τον μαθητή όταν του μιλά
• Να απαντά στον μαθητή χρησιμοποιώντας σωστό γραμματικά αλλά και συντακτικά λόγο , άσχετα αν το παιδί χρησιμοποίησε λαθεμένο
• Να επαναλαμβάνει ,κάνοντας διευκρινιστικές ερωτήσεις , τις φράσεις του μαθητή με σωστή σύνταξη και γραμματική
• Από την άλλη θα πρέπει να είναι προσεκτικοί , καθώς δεν πρέπει :
• Να διορθώνουν το παιδί μπροστά σε κόσμο και να είναι κάτι επαναλαμβανόμενο , καθώς το παιδί χάνει την αυτοπεποίθηση του
• Να επαναλαμβάνει τις λέξεις με τον ίδιο λαθεμένο τρόπο που τις χρησιμοποιεί το παιδί
• Να συζητά μπροστά στο παιδί το γλωσσικό πρόβλημα που παρουσιάζει μπροστά σε άλλους
• Να δείχνει στο παιδί την απογοήτευση ή δυσαρέσκεια του
• Να απαιτεί από το παιδί να αντεπεξέλθει σε κάτι , το οποίο στη δεδομένη στιγμή είναι αδύνατο ή και πολύ δύσκολο για το παιδί. (Λιβανίου,2004)

 

5.Συμπέρασμα

 

Η ειδική γλωσσική διαταραχή είναι ως αναπτυξιακή διαταραχή επιδέχεται πρώιμης παρέμβασης και αξιολόγησης. Ως εκ τούτου , με κριτήριο πως το κάθε άτομο-παιδί είναι μοναδικό και παρουσιάζει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά  και πως βασική προϋπόθεση είναι η εξατομικευμένη προσέγγιση και εκπαίδευση , μπορούν τα προβλήματα που τυχόν εμφανίζει κάθε παιδί να εξαλειφθούν ή έστω να βελτιωθούν. Εφαρμόζοντας προγράμματα διδασκαλίας της προφορικής γλώσσας και επικοινωνίας , και με την προσπάθεια αποκατάστασης του αυτοσεβασμού και αυτοεκτίμησης  και της θετικής αυτό –εικόνας του ίδιου του παιδιού τα αποτελέσματα θα είναι σημαντικά. 

 

6.Βιβλιογραφία

 

• Λιβανίου, Ε. (2004). Μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς στην κανονική τάξη. Αθήνα. Κέρδος.
• Χρηστίδης Α. ,Βελούδης Γ., Γενική Γλωσσολογία Ι, Γενικά χαρακτηριστικά της γλώσσας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Υπηρεσία Δημοσιευμάτων , 2001, 21-30
• Βαρσάμη, Β. (2004). Σημειώσεις στο μάθημα Αναπτυξιακές Γλωσσικές Διαταραχές. Πάτρα. Τμήμα Λογοθεραπείας, ΤΕΙ Πάτρας.